sábado, 14 de febrero de 2009

EL TEMA DE LA SERPIENTE EN LA ARQUEOLOGIA DE GALICIA ( VII )

1.2. Encuentro serpiente encantada y animales
Sólo he podido recoger un folklore que aporte esta versión tan original, que en cierto modo la pudimos apreciar en otro aspecto, cuando analizábamos el episodio del Castro Alegre de Salvaterra do Miño, en donde se producía el encuentro mencionado de mujer-serpiente encantada con un joven, pidiéndole este último el peine y ella pidiéndole leche, en aquel caso bendita. Aquí será el mismo tema pero entre animales. La serpiente le pedirá a la cabra leche, y ésta su peine.
— Castro de Troña (Santa Marina de Pías, Pontevedra)
"Había unha serpente que lle decía ás cabras: dame do teu leite que eu che daréi o mei peite"45.
1.3. Serpiente guardadora de tesoros
Ya en algunos casos que hemos analizado, el binomio mujer-serpiente encantada poseía esta característica, pues la "moura" al producirse el desencantamiento premiaba al afortunado con las inmensas riquezas dos mouros", pero en este caso concreto tene¬mos que es una serpiente ya, concretamente ella sola, la que cus¬todia y protege un tesoro. Este tema será después muy repetido al analizar el folklore de los pueblos con relación a la serpiente, que en su mayoría será de estas características.
— Castro de Morgadán (Carballedo, Lugo)
"Unha sabia que hai en Torbeo, dixo que n-histe castro estaba atuada unha trabe de ouro que era gardada por unha serpe. Pra conseguir adonarse de ista trabe, cumpría levar un crego que botara os exorcismos i-encanto safra a cobra, dar!le un bico na cabeza"46.
1.4. Existencia de serpientes, pero sin especificar el tema
Tengo detectado varios casos, en los que podemos observar que en el folklore aparece el personaje de la serpiente o referencia con¬creta a ella pero no nos facilitan más datos para poder presentar un relato del cual podamos sacar más información del papel que desempeña la serpiente en estas notas folklóricas. A veces sólo po¬seemos una referencia mínima, pero que nos habla de que existió o debe existir y hasta ahora no hemos podido recogerlas, aporta¬ciones folklóricas con el tema de la serpiente.
— Monte de Castro (Peitieiros, Pontevedra)
"En un penedo cercano al castro existe la tradición de que existe escondida entre las grandes rocas una enorme serpiente, que atemoriza a los paisanos cuando sale de su escondrijo"
— Castro de Santa Mariña (Saviñao, Lugo)
"Un tabernero fue a cortar la rama de un roble y vio una gran serpiente que subía por el árbol. A su vista el hombre horrorizado huyó y no quiso volver al sitio bajo ningún concepto"48.
— Monte do Castro (Panxón, Pontevedra) "Sierpe con una concha a la cabeza"49.
— S. Adrián de Cobres (Pontevedra)
"En un castro de esta parroquia hay tradición que las cobras en gran número se posan a tomar el sol en las rocas"50.
1.5. Serpiente como habitante de un lugar determinado, grande y poderosa, que al final es derrotada por los hombres
Sin duda nos hallamos en los relatos mas interesantes que sobre la serpiente se pueden recoger. En ellos veremos que el papel que desempeña aquí la serpiente es la de un ser extraordinario, grande y poderoso, que asusta y atemoriza a las gentes de los alrededores, con los cuales al final se tendrá que enfrentar y perderá la lucha.
También incluyo en este apartado el relato que hace mención a una invasión de serpientes y que en su momento levantó tantas polémicas, por sus paralelismos con el relato de la Ora marítima de Avieno, pues en él también las serpientes poseen un papel de enfrentamiento con el hombre, aunque aquí podemos matizar que no sufren derrota alguna.
El análisis de estos tres relatos que a continuación expondré, creo que solucionaría cantidad de problemas a la hora de buscar una interpretación del papel de la serpiente en nuestro folklore popular, pero creo que aunque se puede realizar, posee tantos pun¬tos difíciles de interpretar por un lado y por otro con tantas interpretaciones, que hasta que tengamos otros ejemplos de este tipo en los cuales podamos ver otras características y circunstancias concretas, no podremos emitir una interpretación medianamente válida.
— Outeiro de Rubiós (Celanova, Ourense)
"...cando os sitiadores estaban xa ó pé da vila, uns soldados foron pousar unha miga a beira de unha poza, que aínda esiste, e sentáronse nunha que coidaron trabe, que estaba deitada no chan. Pouco tempo durara a pousa, cando sentiron rebulir a trabe, e viron con espanto que era unha serpe grandísima que despóis de beber na poza quedara adormiñada. Disparáronlle os seus fusiles, mais riña tan duro o coiro que as balas non lle entraban, i entón foi cando un dos soldados mandóu que colleran un anaco de carne e que o prenderan no cabo de unha corda. Feito isto, déronlle a carne á serpe i en canto lle entróu nas gorxas ataron a corda a un penedo, e a serpe morréu no ístante mesmo. De entóh lle chaman poza a "Poza da Serpe"51.
— San Paio de Narla (Lugo)
"En el coto inmediato al castro, hahía una serpiente muy grande, que bajaba de la cueva llamada da Serpe al río a beber, y era tan grande y larga, que cuando estaba bebiendo en el río dejaba la cola en la cueva, de lo larga que era. Atemorizaba mucho al pue¬blo, y los vecinos decidieron matarla haciéndole tragar una burra llena de petróleo"52.
— Castro de Troña (Sta. Marina das Pías, Pontevedra)
"Díxome a difunta de miña nai que lle contaron os seus abós e bisabós que nalgún tempo había no monte, unha serpente que baixaba a terra chan e roubaba pra comer, unha besta, unha ouvella ou o que fose. Por medo e pra que non baixase os vecinos puxéronse dacordo e traíanlle ao monte tódolos días un animal que sorteaban entre eles. Pasado un tempo axuntaron unha morea de novelos que lle deron as tecedeiras e fixeron cos fíos ben retorcidos unba corda e un novelo grande que lle deron a comer a serpente: axiña que a serpente enguléu o novelo tiraron da corda e arrastrárona e a mataron e enterraron aquí no adro da ermida, e no sitio do enterramento ergueron o cruceiro que había onde está o que hai hoxe"».
— Monte dos Castelos (Entrimo, Ourense)
"Contan os veciños que os habitantes de iste monte foron espulsados de il por unha invasión de serpes vidas do chamado Monte da Serpe, situado nas estribazóns do macizo de don Rodrigo"54.
Por los casos mencionados y la distribución de los castros mencionados que poseen folklore relacionado con la serpiente y por su área de dis¬persión tan amplia podemos aventurar que en investigaciones posteriores se encontrarán más yacimientos castreños con este tipo de folklore.
Nota.- Imagen parcial de las excavaciones del castro de Troña ( Ponteareas, Pontevedra). En este yacimiento arqueológico, tenemos una representación de una serpiente en un grabado pétro y varias leyendas que nos hablan de este animal relacionado con el castro. En muy pocos lugares, podemos documentar la dual existencia de estos dos elementos.

No hay comentarios: